Viminacijum – glavni grad rimske provincije Gornje Mezije

 
Priča o nekadašnjem sjaju i propasti rimskog grada i vojnog logora Viminacijuma, skrenula je pažnju ne samo nacionalne, već i svetske javnosti, koja sa nestrpljenjem očekuje da Viminacijum na svetskoj kulturno-istorijskoj sceni zauzme mesto koje mu sa pravom pripada. Prostor nekadašnjeg rimskog grada i vojnog logora Viminacijuma (više od 450 hektara šire gradske i 220 hektara uže gradske teritorije) nalazi se danas ispod obradivih površina, a predmeti i fragmenti predmeta iz rimskog perioda rasuti su u oraničnim brazdama. U poslednje tri decenije XX veka obavljena su istraživanja viminacijumskog grada mrtvih ili nekropola i do sada je otkriveno više od 13 500 grobova. Na istraživanju rimskog grada i vojnog logora radi interdisciplinarni tim, sastavljen od izuzetnih stručnjaka iz različitih oblasti. Projekat Vimnacijum, pored arheologa, okuplja matematičare, elektroinženjere, geofizičare, geologe, petrologe, istraživače koji se bave daljinskom detekcijom, 3D modelovanjem i prepoznavanjem oblika, ali i veštačkom inteligencijom. Njihova želja je da trgovi i hramovi, pozorišta i hipodrom, kupatila, ulice i četvrti grada izrone iz oranica u kojima su se vekovima nalazili i postanu deo svetske i naše kulturne baštine, ali i simbol prepoznatljivosti dunavskog areala.

Sela Stari Kostolac i Drmno, koji se nalaze na 13 km od Požarevca, leže na ostacima antičkog grada Viminacijuma glavnog grada rimske provincije Mezije Superior, u kasnoj antici provincije Mezije Prime.

Iz istorijskih izvora je poznato da je Viminacijum bio značajno vojno uporište u kome je bila stacionirana rimska legija (legio VII Claudia pia fidelis). Arheološkim iskopavanjima u poslednjoj četvrtini dvadesetog veka polako izranja iz šturih istorijskih svedočanstava i predstavlja se kao grad, koji je u svojoj istoriji, dugoj šest vekova, imao dinamičan razvoj i bio mesto gde su se susretale ne samo kulture istoka i zapada već i mesto u koje su trgovci iz Rimskog carstva rado zalazili. Izgleda da je materijalna osnova ovog grada, čija je roba nalazila kupce i van granica matične provincije bila osnova da na ovom prostoru zažive i raznovrsne umetničke radionice. Upravo te radionice tokom IV veka, ostaviše nam neka od najznačajnijih dela fresko oslikanih grobnica kasnoantičkog perioda.

Viminacijum kao značajno vojno sediste i glavni grad rimske provincije ponikao je na teritoriji keltskog plemena Skordiska.

Njegova veličina i značaj posledica su više činjenica, od kojih svakako treba pomenuti i bogato zaledje u dolini Mlave ali i izuzetno povoljan geografski položaj, kako u sistemu odbrane severnih granica Carstva tako i u spletu komunikacija i trgovinskom prometu.

Krajem XIX i početkom XX veka M. Valtrović i M. Vasić su na desnoj obali Mlave, na lokalitetu Čair, obavili arheološka istraživanja koja su pokazala da je logor imao pravougaonu osnovu, dimenzija 442 x 385 metara i da se nedaleko od njegovih zapadnih bedema nalazilo civilno naselje, na površini od približno 220 hektara uže gradske teritorije.

U XIX veku još su se nazirali obrisi antičkog grada Viminacijuma i vojnog logora: široke ulice koje se seku pod pravim uglom, trgovi, pozorišta, kupatila, vodovod, gradski bedemi i kule .

Naselje je dobilo gradski status u prvoj polovini II veka, u vreme Hadrijanove vladavine, najverovatnije 117.godine, kada dobija status municipija i ime Viminacium Aelium Hadrianum.

Dalji uspon Viminacijuma delimično je prekinut epidemijom kuge za vreme Marka Aurelija, ali samo nakratko. Arheološka istraživanja pokazuju da se epidemija kuge nije odrazila na ekonomski prosperitet Viminacijuma, jer je evidentno da je već u prvim godinama III veka grad bio u punom procvatu.

Gotovo da nije bilo rimskog imperatora koji nije prošao kroz Viminacijum ili u njemu boravio duže ili kraće vreme. Od poseta rimskih imperatora svakao treba pomenuti boravak Hadrijana koji na Viminacijumu dva puta organizuje lov. U dva maha ga je posetio rimski imperator Septimije Sever, a kasnije su u njemu boravili i drugi imperatori: Gordijan III, Filip Arabljanin, Trebonije Gal, Hostilijan, Dioklecijan, Konstantin Veliki, Konstancije I i Julijan. Koliko je poznato, Gracijan je bio poslednji imperator koji je posetio Viminacijum.

U III veku, u vreme Gordijana III, Viminacijum je postao kolonija i stekao pravo kovanja novca. Iz istorijskih izvora je poznato da se 284. godine, u neposrednoj blizini Viminacijuma odigrala presudna bitka za prevlast nad ovim prostorima izmedju dvojice rimskih imperatora Dioklecijana i Karina. O ovom vremenu svedoči i mermerni portret Karinovog sina Karinusa, koji se čuva u depoima muzeja u Požarevcu. U IV veku Viminacijum je bio značajno episkopsko sedište. Grad je svakako definitivno razoren sredinom V veka u najezdi Huna. Grad više nikad nije bio obnovljen, a kao vojno uporište je obnovljen u VI veku u vreme vladavine Justinijana.

Galerija